الهیات عملی فقط مختص روحانیت نیست/دین باید به عرصه جامعه بیاید

به گزارش خبرگزاری مهر، در سیزدهمین قسمت از برنامه تلویزیونی سوره، موضوع «الهیات عملی» با حضوررضا اکبری، استاد گروه فلسفه و کلام دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد، دانشگاه امام صادق(ع) مورد بررسی قرار گرفت.

در ابتدای برنامه مسعود دیانی، مجری و سردبیر برنامه گفت: آقای اکبری شما به عنوان دبیر کنفرانس بین المللی الهیات عملی در برنامه سوره حاضر هستید و من می خواهم قبل از آغاز گفتگوی علمی از شما بپرسم که چه شد تصمیم گرفتید چنین کنفرانسی را برگزار کنید؟

اکبری پاسخ داد: اصل این ایده به صحبت هایی برمی گردد که بین دوستان انجمن فلسفه دین و تعاملی که بین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و آستان قدس رضوی شکل گرفت که کارهای عملیاتی تر در حوزه الهیات شکل بگیرد. دوستان صحبت کردند که کسی مسئولیت این کار را به عهده بگیرد و قرعه به نام بنده افتاد و دوستان پیشنهاد دادن که اگر دانشگاه امام صادق (ع) بتواند در این حوزه نقش آفرینی داشته باشد اتفاق خوبی است. تامل بسیار زیادی صورت گرفت و افراد داخلی و خارجی بسیاری را برای مشارکت دعوت کردیم و اغلب دانشگاه های مادر کشورمثل دانشگاه تهران، علامه طباطبائی و.. در کنفرانس نماینده داشتند و شرکت داشتند. دانشگاه های خارجی بسیاری هم مشارکت کردند و فرصت خوبی فراهم شد که ارتباط خوبی بین الهیات مسیحی و حوزوی ها و دانشگاهی برقرار شود.البته در حال تعامل هستیم که از ظرفیت های آئین یهود هم استفاده و فضایی برای گفتگوی بین الادیانی فراهم کنیم. تلقی بنده و دوستان من که درگیر کار هستند این است که الهیات عملی یک دیسیپلین میان رشته ای و چند رشته ای است. در همین مدتی که کار را آغاز کردیم ارتباطاتی با انجمن های علمی آغاز کردیم و از آنها خواستیم که مشارکت کنند.

دیانی در ادامه پرسید: یک اتفاق بین الادیانی و بین المللی قرار است اسفندماه در ایران صورت بگیرد و محور این اتفاق هم الهیات عملی است، برای آغاز بحث بفرمایید الهیات عملی به چه معناست و چرا انقدر اهمیت دارد که همگان حاضرند پیرامون این موضوع بحث کنند؟

اکبری پاسخ داد: وقتی ما صحبت از الهیات عملی می کنیم باید یادمان باشد که کلمات خاستگاه دارند. الهیات عملی یک کلمه فارسی است و در زبان انگلیسی معادل های مختلفی دارد. ما بیش از هرچیز باید الهیات عملی را از الهیات کاربردی جدا کنم. اینکه یک روحانی و امام جماعت برای آموزش به مسجد برود در مقام دیسیپلین است و از عنوان Practical theology استفاده می شود که افراد درسهای خاصی را برای آموزش آن باید بخوانند.

دیانی در میانه این بحث پرسید که مرز میان الهیات نظری و عملی کجاست؟

وی پاسخ داد: اگر روحانی مسجدی که مثال زدم فکری به حال کودکان خانواده ها و بازی آنها بکند و مکانی را برای اینکار در نظر بگیرد، اتفاقی است که در مقام دیالکتیک می افتد و گفتگویی بین دیسیپلین و کاربرد رخ داده است. ما نیازمند سنخ شناسی افراد هستیم. انسان ها متفاوت هستند. یک استاد دانشگاه با دانشجوهای مختلف و یک مدیر با کارمندان مختلفی سروکار دارد. سوالی که مطرح می شود اینکه آیا شما به عنوان یک فرد دیندارکه معتقدید که می خواهید در مسیر خدا قدم بردارید.

اکبری گفت: اگر نگاه شما به الهیات این باشد که وقتی می خواهم به سنت مراجعه کنم فقط کلام را ببینم درست نیست. اگر بگویید درباره بحث الهیات به تفسیر مراجعه می کنم یا به عرفان و شعر مراجعه می‌کنم من به شما می گویم که در اینجا اتفاق جدیدی نیفتاده است. اتفاقی که می خواهد بیفتد این است که به وجه مغفول سنت خودمان هم توجه کنیم. خیلی طبیعی است وقتی شما در یک دانشگاه یا حوزه ای درس بخوانید و دیسیپلین خاصی در آنجا حاکم شود، طبیعی است که به داشته های خودتان توجه نکنید.

استاد گروه فلسفه و کلام دانشکده الهیات، معارف اسلامی و ارشاد، دانشگاه امام صادق (ع) بیان کرد: من وقتی دوره معاصر را می سنجم و می بینم که اقتضائات دوره جدید تغییر پیدا کرده و از آن طرف هم می شنوم که قرآن کتابیست که برای همه نسل ها سخنی دارد و ائمه و بزرگان دینی می توانند برای اعصار مختلف الگو باشند، برای من اهمیت پیدا می کند که با سوال جدید به آنها مراجعه کنم. در چنین شرایطی می بینم که مطلب چقدر واضح بوده و در بخش پنهان دید من قرار گرفته بوده ومن نمیدیدم. لذا برخی فقط نیاز دارند شما به آنها آموزش دهید، دستی روی شانه شان بگذارید، لبخند بزنید و ... اگر اینها را به درستی انجام دهید می توانید دین را به عرصه جامعه بیاورید اما اگر این اتفاق نیفتد داعش درجامعه ظهور پیدا می کند.

دبیر کنفرانس بین المللی الهیات عملی اضافه کرد: این خیلی نگران کننده است که یک فرد با اسم و با باور دینی چنین کاری را انجام دهد. باید دید چه اتفاقی افتاده که او به این مرحله رسیده است.چه تصویری از خداوند و سعادت اخروی در ذهن چنین فردی شکل گرفته که اینگونه دارد عمل می کند؟

دیانی سپس از اکبری پرسید که مرز میان کسی که به الهیات عملی قائل است با عالم سنتی و ضد فلسفی و اخباری کجاست؟

اکبری پاسخ داد: وقتی ما صحبت از الهیات عملی میکنیم یک تلقی این است که الهیات را با فلسفه یکی بگیریم و خب عده ای هم با فلسفه مخالفند. من باز تاکید می کنم که ما باید در این فضا افراد را سنخ شناسی کنیم وبعد اینکه باید به خروجی الهیات عملی توجه کنیم. یکی از محورهای همایش این است که سنت ما چه چیزهایی را دارد که ما می توانیم از ان استفاده و تحت عنوان الهیات عملی یاد کنیم. مثلا چه اتفاقی افتاده که برخی از علمای ما نامشان در تاریخ ماندگار شده است؟ ویتگنشتاین اصطلاحی با عنوان «شباهت خانوادگی» دارد و خوب است که ما بیایم نگاه کنیم که ما در خانواده الهیات عملی در مقام نظر و مقام عمل چه داشتیم. مثلا یکی از دغدغه های ما مسئله معناست. امروز خیلی ها دغدغه معنا، افسردگی و پوچی را دارند. امروز وقتی صحبت از روحانی می شود تصویری که در ذهن مردم می‌آید کسی است که آموزش فقه می دهد ولی وقتی به حوزه علمیه قم می رویم و زندگی برخی مراجع را نگاه می کنیم میبینیم که اینگونه نیست که انها فقط نماز جماعت بخوانند یا احکام درس بدهند. آنها وجه جامعی دارند که نیازمند این است که به مردم شناسانده و تصویر دینداری اصلاح شود. بنابراین تعبیر شباهت خانوادگی به ما اجازه می دهد که ما می توانیم نوآوری داشته باشیم و سنت خودمان را بازخوانی کنیم. چند وقت پیش از انتشارات معارف با من تماس گرفتند و گفتند که قرار است که کتاب معارفی برای رشته های فنی نوشته شود قرار شد بنده به همراه چند نفر کتاب معارف جدیدی بنویسیم. چرا این اتفاق افتاد؟ چون دوستان گروه معارف به این نتیجه رسیدند که یک یا دو کتاب معارف نمی تواند پاسخگوی همه رشته ها باشد. به کسی که دانشجوی رشته فنی است برهان صدیقین به درد می خورد یا اخلاق عملی.

مجری برنامه پس از پخش میان برنامه خطاب به اکبری گفت: من هچنان با ابهام مواجه هستم و آن ابهام هم اینکه آیا الهیات عملی نیاز وضرورتی در تغییر، مبانی و رویکردهایش دارد یا خیر؟

اکبری گفت: یک مغالطه ای هست و آن هم اینکه امور مختلف را باهم جمع و حکم واحد برای آن صادر کنید. این مغالطه را یک دوره ای غربی ها درباره شرقی ها بیان می کردند و می گفتند شرق اینطور است. ما هم درباره غربی ها میگوییم. آیا همه آنچه امروز در الهیات عملی مطرح است ما در سنت خودمان داریم؟ خیر. آیا هیچ چیزی از ان چیزی که امروزه به نام الهیات عملی شمرده می شود در سنت خودمان نداریم؟ خیر. یکی از اموری که باید به آن توجه کنیم، «اعتبار» است. ما باید نگاه عبرت‌گیری را داشته باشیم.الهیات عملی در حوزه جامعه شناسی، روانشناسی، دغدغه های بشری، تربیت روحانی و .. استفاده شده است. ما اگر کار شعاری انجام دهیم و پشت سر آن دقت و تامل نداشته باشیم ممکن است که کار نتیجه معکوس دهد. ما می توانیم کاری انجام دهیم وبگوییم که الهیات فقط وظیفه من روحانی است و دیگران وظیفه ای ندارند و این یعنی اولین گام در سکولار کردن جامعه.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: آیت الله مهدوی فرمودند دانشگاه امام صادق (ع) حوزه نیست و روی این خیلی تاکید داشتندو دانشگاه امام صادق قرار بوده تلفیقی بین حوزه و دانشگاه را ایجاد کند و اینکه موفق بوده یا ناموفق را نمی دانم. در دانشگاه ما رشته ای به نام تبلیغ و معارف اسلامی راه اندازی شد و بنده هم خودم مدتی این رشته را خواندم و دکتر کاردان هم دوره ای به ما روانشناسی تدریس می‌کردند. نگاه دانشگاه در آن زمان این بود که اگر کسی می خواهد وارد عرصه تبلیغ شود به این درسها نیاز دارد. این عرصه Practical theology یا الهیات عملی است. الهیات عملی حوزه ای نیست که فقط روحانیت بخواهد به آن بپردازد. یکی از بحثهایی که در Practical theology مطرح است، کانتکس است. کانتکس ها را باید از لحاظ تاریخی و جغرافیایی بررسی کنیم. مثلا شهید طالقانی و شهید صدر را باید در بسترزمانی خودشان بررسی کنیم.

اکبری در پایان گفت: اگر خیریه را به عنوان یک نمونه الهیات عملی در جامعه در نظر بگیرید، می بینید که با قانونگذاری در کشور ما صورت گرفت امروز به کجا رسیدیم. امروز به جایی رسیدیم که اغلب اوقات کارکرد منفی دارد و امروز اگر خیریه ای را ببینید که کار مثبت انجام میدهد خوشحال می شوید که آن خیریه گرفتار مشکلات نشده است. تلقی من این است ما پس زمینه مطالعاتی را نداشتیم. الهیات عملی یک فضای انسانی است و دانشی است که انسان از آن استفاده می کند و به صورت طبیعی ممکن است مورد استفاده قرار بگیرد همانطور که از عرفان هم سو استفاده شده است. الهیات عملی می تواند فضای مناسب فراهم کند ولی به این معنا نیست که در این فضا، خطا رخ نمی دهد. اصلا چنین تضمینی وجود ندارد ولی گفتگوی نخبگانی بیشتری در جامعه پدید می آید.